istanbul büyükşehir belediyesi ne demek?

İstanbul Büyükşehir Belediyesi veya kısaca İBB, İstanbul ilinin belediye işlerinden sorumlu devlet kurumudur. Kırım Savaşı sonrasında Avrupa ülkeleri ile ilişkilerin artması ve devlet kurumlarının batı ülkelerine benzetilmeye çalışması sonrasında, 1855 tarihli Bâb-ı Âli kararıyla İhtisap Nezareti'nin kaldırılması sonucunda kurulmuştur.¹ Şu anki Büyükşehir belediye başkanı, Cumhuriyet Halk Partisi üyesi Ekrem İmamoğlu'dur.²

Tarihçe

İstanbul'un Fethi sonrasından Tanzimat'a kadar belediye faaliyetleri için şehir, Dersaadet ve Bilâd-ı selâse (Üsküdar, Galata, Eyüp) olarak dört ilçeye ve bu dört ilçe de kırk şubeye ayrılmıştı.³ Başkan görevini yürüten kişiye ise İstanbul Efendisi (kadısı) denmekteydi. Kadı direkt olarak Sadrazam'a bağlıydı.⁴⁵

İstanbul Şehremâneti

Kırım Savaşı sonrasında Avrupa ile gelişen ilişkilerin bir sonucu olarak, devlet kurumlarının batılı ülkelere benzemesi sonrasında İstanbul'da belediye faaliyetlerini gerçekleştirecek bir kurum kurulması kararı verilmiştir.⁶ Bu sebeple 27 Ramazan 1271 (13 Haziran 1855) tarihinde Bâb-ı Âli kararıyla İhtisap Nezareti kaldırılıp yerine Şehremâneti adıyla yeni bir şehir meclisi kurulmuştur.⁷ Meclis üyeleri ise İstanbul halkı ve esnafı arasından seçilen kişilerden oluşmuştur.⁸ Şehremânetin görev yetkileri ise Meclis-i Vâlâ tarafından 13 Haziran 1854 tarihinde çıkarılan bir nizamname ile belirlenmiştir.⁹¹⁰ 1921 yılında Dahiliye Nezâreti'ne bağlanmış, 1930 yılında ise 1580 sayılı Belediye Kanunu ile yetkileri İstanbul Belediyesi'ne verilmiştir.¹¹

Altıncı Daire

Şehremânetin kurulmasından sonra, 1857 yılında Bilâd-ı selâse'nin Boğaziçi ve Adalar ile 14 belediyeye ayrılması düşünülmüştür.¹² Ancak on dört belediyenin tamamını faaliyet geçirmenin masraflı olacağı sebebiyle, faaliyetlere ilk olarak Altıncı Daire adı verilen Beyoğlu ve Galata'dan başlanmıştır.¹³ Galata ve Beyoğlu'ndan başlanmasının sebebi ise, nüfusun diğer bölgelere göre daha çok olması ve daha doğru bir şehir yerleşimi olmasındandır.¹⁴ Şehremânetin ilk faaliyetlerinin planlanması, gelirlerinin tespiti, vergilerin toplanması ve kurumun organize olması için Hariciye teşrifatçısı Kamil Bey görevlendirilmiştir.¹⁵ Ayrıca kurumun özel bir statüsünün bulunduğunu belirten 27 Ocak 1858 tarihli Daire-i Belediye Nizamatı'da yürürlüğe girmiştir.¹⁶

Altıncı Daire tarafından gerçekleştirilen ilk faaliyet sokaklara isim ve haneler numara verilmesi olmuştur. Sokaklara isim verilirken Fransızca başta olmak üzere, bölgede konuşulan tüm dillerde isimler verilmesine dikkat edilmiştir.¹⁷ Buna örnek olarak Pera Caddesi'nin adının Grande Rine adını alması verilebilir.¹⁸ 14 Nisan 1885 tarihinde ise tüm sokaklar adlandırılmış ve haneler numaralandırılmıştır.¹⁹

Altıncı Daire Reisleri

İlk Altıncı Daire reisi olan Kamil Bey, nizamnamenin yayınlanması ve padişahın onayıyla görevine başlamıştır. İlk olarak sokakların aydınlatılmasını gerçekleştirmiştir. Ayrıca görev süresi içinde Dolmabahçe Gazhanesi'nden getirilen gazlarla İstiklal Caddesi, ilerleyen zamanlarda da Galata ve Tophane aydınlatılmıştır.²⁰ Server Efendi döneminde ise kadastro çalışmalarına başlanmıştır. Sonuç olarak Akabinde yollar ve binalar yönetmeliği çıkartılmış ve ahşap binalar yerine kargir binaların yapılması tercih edilmiştir.²¹ Galata Surları'nın yıkımı ise sona erdirilmiştir. Yıkımlarda ortaya çıkan yazıt ve armalar ise Altıncı Daire'de muhafaza edilmiştir. İlk belediye hastanesi olan Mecruhin Hastanesi'de yine bu dönemde Fransız rahibeler tarafından kurulmuştur. Hastane, salgın sonrasında belediye tarafından devralınarak 6. Daire-i Belediye Hastanesi adıyla hizmet vermeye devam etmiştir.²²

Belediye Reisi	Görev süresi
Mehmet Kamil Bey	1857-1860
Emin Muhlis Bey	2 Eylül 1860-4 Kasım 1860
Salih Efendi	Kasım 1860-Eylül 1861
Hayrullah Efendi	Ocak 1862-Ocak 1863
Server Efendi	Şubat 1863-Mart 1868
Selahaddin Efendi	Mayıs 1868 (Vekil)
22 Ekim 1868-3 Mayıs 1869
Ali Rıza Bey	Mayıs 1869-Aralık 1870
Sakızlı Ohanes Efendi	25 Ocak-22 Mayıs 1872
Kadri Paşa	10 Ocak 1871-02 Aralık 1871
13 Temmuz 1873-13 Ağustos 1873
Muhtar Bey	02 Aralık 1871-25 0cak 1872
Artin Dadyan Paşa	14 Ağustos 1873-12 Nisan 1874
20 Haziran 1875-28 Ağustos 1875
Osman Hamdi Bey	1877-Temmuz 1878
Edouard Blacque	03 Şubat 1879-9 Mayıs 1890
23 Şubat 1893-01 Temmuz 1895
Macit Bey	8 Ağustos 1890-23 Şubat 1893
Mehmet Ali Bey	12 Temmuz 1895-07 Eylül 1908
Hacı İhsan Bey	2 Şubat 1909 (Vekil)
22 Mayıs 1909-31 Mayıs 1911
Azimzade M.Fevzi Paşa	04 Haziran 1911-05 Ocak 1913
Kaynak:²³

Cumhuriyet dönemi

Cumhuriyet döneminde İstanbul, 1927-1957 yılları arasında İstanbul Valiliği tarafından yönetildi.²⁴ 1 Mart 1957 tarihinde ise belediyeler İl özel idaresi'nden ayrıldı. 1984 yılında da Ankara ve İzmir ve birlikte büyükşehir oldu.²⁵

Organizasyon yapısı

İstanbul Büyükşehir Belediyesi, İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı, İstanbul Büyükşehir Belediye Meclisi ve İstanbul Büyükşehir Belediye Encümeni olmak üzere üç ana gruba ayrılır.

Bağlı iştirakler

İstanbul Büyükşehir Belediyesi'nin 29 anonim şirketi, kamu kuruluşu olarak ise İSKİ, İETT, İSMEK ve İstanbul Vakfı olmak üzere 4 kuruluşu bulunmaktadır. Bu kuruluşlarda 2018 yılı itibarıyla toplam 53 bin 481 kişi çalışmaktadır.²⁶

Kurum	Kuruluş	Genel Müdür	Faaliyet alanı/ek bilgi²⁷
Anonim şirketler
İstanbul Ağaç ve Peyzaj A.Ş.	1997	Ali Sukas	Park, pahçe vb. alt yapı ve üst yaşı işleri ile peyzaj aksesuarlarının üretimi, alımı, satımı
Belbim A.Ş.	1987	Nihat Narin	Elektronik ödeme sistemleri
Beltur A.Ş.	1997	Osman Cenk Akın	Turizm işletme
BİMTAŞ	Özgür Bora Yaprak	Planlı kentleşme amacıyla planlama hizmetleri
Boğaziçi Yönetim A.Ş.	Ethem Pişkin	Toplu konut alanlarının yönetimi
İstanbul Enerji A.Ş.	1962	Yüksel Yalçın	Akaryakıt ve enerji kaynaklarının işletilmesi ve tesislerin üretimi
İstanbul Halk Ekmek A.Ş.	1978	Okan Gedik	Unlu mamul gıda üretimi
Güven Su A.Ş.	1990	Hüseyin Çağlar	Jeotermal kaynaklar ve doğal mineralli suların işletimi ve ticareti
Hamidiye A.Ş.	1898	Hüseyin Çağlar	İçme suyu üretimi ve işletimi. 1898 yılında II. Abdülhamid tarafından kurulmuştur.
İGDAŞ	1986	Mithat Bülent Özmen	Doğal gaz dağıtımı
İSBAK A.Ş.	Mesut Kızıl	Telekomünikasyon ve trafik hizmetleri sistemlerinin kurulumu ve işletimi
İSFALT A.Ş.	1994	Burak Sırali	Asfalt üretimi ve serimi
İSTGÜVEN A.Ş.	2016	Ahmet Can Buğday	Özel güvenlik hizmetleri
İSPARK A.Ş.	2005	Hakan Orhun	Otopark işletmeciliği
İstanbul İmar A.Ş.	1947	Onur Soytürk	İnşaat yapımı ve bayındırlık hizmetleri
İSETAŞ	2021	Nihat Narin	Elektrik tedarik hizmeti
İSTAÇ A.Ş.	1994	Mehmet Aslan Değirmenci	Evsel, tıbbi ve katı atık toplanması ve bertarafı
İSPER A.Ş.	1998	Ayşe Banu Saraçlar	Personel yönetim hizmetleri
İSTTELKOM A.Ş.	2016	Yücel Karadeniz	Elektronik haberleşme hizmetleri
İSTON A.Ş.	1986	Ziya Gökmen Togay	Beton ve mobilya üretimi
İSYÖN A.Ş.	1993	Hamdi Arpa	İnşaat, restorasyon, su ürünleri hali, madencilik, otel ve eğlence yerleri işletmeciliği
Kiptaş	1987	Ali Kurt	Toplu konut yapımı.
Kültür A.Ş.	1989	Murat Abbas	Kültür-sanat hizmetleri ve etkinlik tanıtımları
Medya A.Ş.	2011	Pınar Türker Fadıllıoğlu	Basın, yayın, reklam, pazarlama vb. hizmetleri
Metro İstanbul A.Ş.	1988	Özgür Soy	Raylı taşımacılık hizmetleri
İstanbul Ulaşım A.Ş.	2010	Tarık Safi	Toplu ulaşım ve taşımacılık hizmetleri
Şehir Hatları A.Ş.	1937	Sinem Dedetaş	Deniz ulaşım ve taşımacılık hizmetleri
Spor İstanbul A.Ş.	1989	İzzet Renay Onur	Spor tesisi işletimi ve spor etkinlikleri düzenlemek
UGETAM A.Ş.	1996	İbrahim Edin	Enerji sektörüne eğitim, danışmanlık ve akredite hizmetleri
Kamu kuruluşları
İSKİ	1981	Şafak Başa	Su ve kanalizasyon hizmetleri
İETT	1871	Alper Bilgili	Toplu ulaşım hizmeti
İSMEK	1996	Canan Aratemür Çimen	Hayat Boyu Öğrenme Merkezi
İstanbul Vakfı	1990	-	İstanbulluların ortak ihtiyaçlarını karşılamak. İBB ve ilçe belediyelerinin faaliyetlerini desteklemek.

İstanbul Planlama Ajansı

İstanbul Planlama Ajansı, 2020 yılında İstanbul Büyükşehir Belediye başkanı Ekrem İmamoğlu'nu başkanlığında, İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından şehrin vizyon ve yönetimine dair stratejilerin, ortak akılla belirlenmesi amacıyla kurulmuş bir ajanstır.²⁸ Çalışmalarını sivil toplum kuruluşları, özel sektör, akademi ve uluslararası organizasyonlar ile işbirliği içerisinde yürütmektedir.

Ajansın kuruluş amacı kendileri tarafından "küresel sistem içerisinde İstanbul’un rolünü, vizyonunu, gideceği yönü belirlemek ve İstanbul’un gerçek sorunlarına bilimsel, akılcı ve kalıcı çözümler üretmek" olarak nitelendirilmiştir. Bu amacı gerçekleştirmek için ajansa bağlı; Vizyon 2050 Ofisi, İstanbul İstatistik Ofisi, Kamusal Tasarım Ofisi, Sosyal Politikalar Ofisi ve İPA Enstitüsü olmak üzere 5 birim oluşturulmuştur.²⁹ Ajansın mevcut Genel koordinatörü Esra Huri Balduk'tur.³⁰

İstanbul İstatistik Ofisi

İstanbul İstatistik Ofisi, İstanbul'da karar alma mekanizmalarına veriye dayalı karar alma imkanı sunmak amacıyla çeşitli birincil ve ikincil kaynaklardan veri derleyen, analiz eden ve sonuçlarını toplumsal farkındalık adına yayınlayan bir kuruluştur.

Ofisin amaçları arasında yaptığı çalışmalar ve topladığı veri kaynakları ile İstanbul şehri hakkındaki tüm verinin teknik altyapısı ve koordinasyonu yüksek bir kurumda merkezileştirildiği; bu sayede bilimsel çalışmalara, kamusal karar alma süreçlerine ve kamuoyuna şeffaf bir şekilde sunulduğu bir kurum oluşturmak vardır.³¹

Kamusal Tasarım Ofisi

Kamusal Tasarım Ofisi, İstanbul Planlama Ajansı bünyesinde oluşturulmuş birimlerden biridir. İstanbul'daki kamusal projeler için nitelikli, katılımcı ve çağdaş tasarım uygulamaları geliştirilmesini sağlar. Bu amaçla çeşitli yarışmalar ve anketler düzenler, İBB tarafından yapılan projelerin takip ve planlamasını yapar.³²

153 Çözüm Merkezi

ALO 153 Çözüm Merkezi çağrı numarası, ilk kez 1990'lı yıllarda Beyaz Masa adıyla, Büyükşehir belediye başkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından hayata geçirilmiştir. Başta İstanbul olmak üzere çeşitli illerde bu numara aranarak il belediyelerine ulaşılabilmektedir.

İstanbul Gönüllüleri

İstanbul Gönüllüleri, ilk kez İstanbul'da Mart 2019 Türkiye yerel seçimlerinde Millet İttifakı'nın Cumhuriyet Halk Partisi adayı Ekrem İmamoğlu'nu desteklemek ve sandık güvenliğinin sağlanması amacıyla kurulmuştur. Günümüzde ise İstanbul ve İstanbullular için çeşitli faaliyetler düzenleyen bir gönüllü topluluğu haline gelmiştir.

Meclis

İstanbul Büyükşehir Belediye Meclisi, İstanbul Büyükşehir Belediyesi'nin faaliyetleriyle ilgili kararları almak için oluşturulan bir organdır. 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu'nun 13. maddesine göre her ayın ikinci haftası birleşim gerçekleşmektedir.

Yerel Seçimler

Büyükşehir Belediye Başkanları ve Partileri
Yıl
1984
1989
1994
1999
2004
2009
2014
Mart 2019
Haziran 2019

İstanbul Belediye Sarayı

1953 yılında bir belediye binası yapılması için düzenlenen yarışmada, mimar Nevzat Erol tarafından yapılan proje birinci olmuş ve inşa edilmiştir.³³ 1960 yılında başlanan yapı, 1970 yılında tamamlanarak hizmete açılmıştır. Günümüzde halen İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından kullanılmaktadır.³⁴

Logosu

İstanbul Büyükşehir Belediyesi'nin logosu, 24 Şubat 1969'da belediyenin düzenlediği bir yarışmada birincilik, ikincilik ve üçüncülük ödülünü aynı anda kazanmıştır. Tasarımcısı Metin Edremit'tir. Edremit logonun ortasındaki üçgenlerin İstanbul'un yedi tepesini, surların Asya ve Avrupa yakalarını, İstanbul Boğazını ve tarihi surları, minarelerin ise İstanbul'daki camileri ifade ettiğini belirtmiştir.³⁵ 2019 yılında ise logodaki tipografik ve yapısal hatalar giderilmiştir.

Belediye başkanları

İstanbul Büyükşehir Belediyesi'nin şu anki başkanı Cumhuriyet Halk Partisi üyesi Ekrem İmamoğlu'dur.³⁶

Büyükşehir Belediye Başkanları (1984-günümüz)
№
1
2
3
4
1 Haziran 2001
5
6
7
27 Haziran 2019
Listede yalnızca seçim sonucu göreve gelen belediye başkanları listelenmektedir.

Projeler

Askıda Fatura

İBB, 2020 yılında başlayan Askıda Fatura projesiyle Bloomberg Küresel Belediye Başkanları Yarışması'nda ve IDC CIO Summit'te çeşitli ödüller kazanmıştır.³⁷³⁸³⁹